Goetania emiaka chirifu 4, chiaetire, Nyasae akamoorekera Abraham aaria Mesopotamia na komotebia, "Imoka orwe ense yao, na ase egesaku kiao, na ase enyomba ya’iso, ogende ase ense indakoorokie. Nainche ningokore egesaku ekenene." Abraham akamoigwera Omenene na kogenda ase ense ya Kaanani ase amenyete na momura’oye Isaka na mochokor’oye Yakobo, oyochete korokwa “Israeli.”
Israeli na bamura baye 12 bagatirimboka gochia ense ya Misri ase’engencho enchara yachete ase ense ya Kaanani, naabwo bakamentekana na koba egesaku ekenene mono. AbaMisiri bagasogwa no’obwoba ase’enencho ye’egesaku eke ekenene kiamenyete amo na’barabwo, erio bakabakora abasomba na kobakoria chigasi chinkong’u. Nyuma ye’emiaka chimii inye ne’emerongo etato (430) ase ense ya Misri, Musa akabaraaa korwa ase obosomba, bagatamboka Enyancha Embariri na gosoa Bw’Arabu, ase Nyasae abaerete amachiko ase Egetunwa gia Sinai.
Ekiare kia’Abaisraeli kiarwete Misiri na Musa tigiancheretwe gosoa Ense yo’Omwando ase’eng’encho getabwate okwegena ase Omonene. Gekaragaya ase eroro ase emiaka 40 goikera ekiare ekeyia kiabwate okweegena ase Omonene gegakina na gosoa ense yo’Omwando na Yoshua.
Ase emiaka ang’e chimii inye (400), ebisaku 12 bia’Israeli bikagamberwa na’Abagambi buna Richiko ria Musa riare goteba. Ekero bagania koba no’Omoruoti buna ebisaku binde, Nyasae akabaa Sauro abe Omoruoti obo; nere akabagambera ase emiaka 40; akabwatiwa na Daudi, oyoogambete emiaka 40, nere akabwatigwa na momura oye Solomoni oyoogambete emiaka 40. Ekero gia Solomoni, nario Omoruotu bw’Abaisraeli arenge neesiko enene, na Ekaru entang’ani ekaagachwa; korende enkoro yo’omoruoti Solomoni ekamogechia Nyasae ase obogotu bwaye; Nyasae akamotebia buna; ebisaku 10 biaIsraeli tibikogamberwa na momura oye nainde.
Ekero Solomoni akwa, oborwoti bwa Israeli bokabagekana, na ebisaku 10 bia’sugusu bikagamberwa na baruoti ababe, batarenge b’ororeri rwa Daudi na Solomoni. Oborwoti obo bwa’sugusu bokagenderera kweroka Israeli na gokora Samaria omochie oye omonene. Oborai oboke bwa’Irianyi bokaba nabwo Yuda, na Jerusalem Omochie oye omonene na kogamberwa no’ororeri rwa Daudi. Gochakera Abaruoti ya kabere 16, abanto boboruoti bwa Irianyi bakamanyekana buna “Abayaudi” ase’eng’encho yo’oboruoti bwa Yuda.
Ase eng’encho ye’ebibe bia Israeli ya Mocha, bakarwanigwa na gokobugwa na gokorwa abasomba na Abaasuri. Abaisraeli bari batigarete bakasoanana na abanto bebisaku batamwegenete Omenene abachete komenya nabwo. Aba nabwo bachete korokwa Abasamaria, erio ebisaku 10 bia’ Mocha bigasira pi.
Nyuma yaye, Oboruoti bwa’Irianyi bwa Yuda bokairwa obosomba ase ense ya Babiloni buna egesusuro giogosasima chinyae chinde, na Ekaru egasarigwa, koronde nyumba ye’emiaka 70, Abayaudi bakairana Yuda, bakaagacha Ekaru Jerusalem na kogenderera kogamberwa na abaruoti bo’ororeri rwa Daudi Ase engaki ya Yeso, egesaku kia Yuda ekiamanyekanete bua Judea na ekiagambeire na Abarumi. Yeso O’Kristo na abatomwa baye bakarandia Enchiri Judea bakorigia ching’ondi chinsiru chie’enyomba ya Israeli. Nyuma ye’emiaka 3 na enusu, abayaudi bakamokana Yeso buna Omoboria obo na komokora omogabana o’Rumi komobamba. Amatuko 3 keraeta, akaboka korwa ase abakurena kobaorokera abatomwa baye, ataratira gochia Igoro ase bono aikaransete ase okoboko okorio gwa Tata.
Ekero egeke atarabambwa, yeso akabana ing’a Jerusalem nesambwe buna amaakwa yaokomokana, Ekaru nesarigwe, na Abayaudi mbasebererekane ase ense yonsi. Obobani obo bogaikerana ase omwaka bwe’70 A.D. ekero omoruoti bw’Abarumi Tito asoete Jerusalem. Ase emiaka 1800, Abayaudi bagasebererekana ase ense yonsi.
Ase omwaka elfu eyemo, chimii kianda na emerengo ene ne’etano etato (1948), egetakageire gekaba. Ense ya’Israeli ekabekwa, erio naende abayaudi bakairana ase Ense yo’Omwando. Abakristo abange batebire ing’a oko nogwancha kwa Nyasae, korende, naboo gose echi nechinguru chio’Omosunte? Esinema eye nebwate richibu.
